ગુજરાતમાં શિયાળાના આગમનની સાથે અનેક યાયાવર અને પ્રવાસી પક્ષીઓ ગુજરાતની મહેમાનગતિ માણવા આવે છે અને ભાવનગર આ પક્ષીઓનું મોસાળ ગણાય છે. દર વર્ષે અહીં હજારોની સંખ્યામાં યાયાવર અને પ્રવાસી પક્ષીઓ શિયાળો ગાળવા આવે છે. ડેમોઇઝેલ ક્રેન પણ એમાંના એક પ્રવાસી પક્ષીઓ છે જે ભાવનગરના ખાર વિસ્તારમાં આવી પહોંચ્યા છે જેને વાઈલ્ડ લાઈફ ફોટોગ્રાફર કલ્પ બેલાણીએ કચકડે કંડારીયા હતા. મોટાભાગે ‘‘કુંજ’’ અથવા “કરકરો”ના નામે ઓળખાય છે એ ક્રેન પ્રજાતિમાં સૌથી નાનો ક્રેન તરીકે ઓળખાય છે અને અન્ય ક્રેન્સની જેમ તેમના માથા પર લાલ ચામડીનો કોઈ પેચ હોતો નથી.
ડેમોઇસેલે ક્રેન સ્થળાંતર કરનાર પક્ષી છે જે ઉત્તરીય સંવર્ધન વિસ્તારોમાંથી ગુજરાતના વિવિધ તળાવો અને અભ્યારણ્યોમાં તેમજ ભાવનગર અને તેની આસપાસના વિસ્તારોના તળાવમાં દક્ષિણના શિયાળાના મેદાન તરીકે સ્થળાંતર કરે છે. ડેમોઇસેલે ક્રેન પક્ષી એ એવા દુર્લભ પક્ષીઓ છે જે વર્ષમાં એકવાર તેમના વતનથી ગુજરાત તેમજ ભાવનગર સુધી હજાર કિલોમીટરની મુસાફરી કરે છે. ડેમોઇસેલ ક્રેન્સ જેવા ઘણાં પક્ષીઓ, જે તેમના વતનથી ગુજરાત અને ખાસ ભાવનગરમાં સંવર્ધન અને તેમના બાળકોને ઉછેર માટે ઉડાન ભરી આવે છે. એક ભાવનગર પક્ષી જોનારનું સ્વર્ગ છે.
ભાવનગર આવતા પ્રવાસીઓ ભારતીય શિયાળા દરમિયાન ડેમોઇસેલ ક્રેન બર્ડ જોવાની મજા માણતા હોય છે. ડેમોઇસેલે ક્રેન મધ્ય ગુજરાત અને પૂર્વ સૌરાષ્ટ્રની વચ્ચે સૌથી નીચાણવાળા વિસ્તારમાં પણ જોવા મળે છે. ગુજરાતમાં નળસરોવર એક પક્ષી નિરીક્ષકનું સ્વર્ગ છે તો ભાવનગર પક્ષીઓનું મોસાળ, કોઈ તળાવમાં ગુલાબી પેલિકન, ઓછા અને મોટા ફ્લેમિંગો, ક્રેક્સ, બ્રાહ્મણ બતક, જાંબુડિયા મૌરહેન, સફેદ સ્ટોર્ક, વિવિધ જાતના કડવા, ગ્રીબ વગેરે શોધી શકાય છે.
અહીં નવેમ્બરથી ફેબ્રુઆરી સુધીનો સમયગાળો પક્ષીઓને જોવાનો શ્રેષ્ઠ સમય છે. જોકે સ્થળાંતર કરનાર પક્ષીઓ ઓક્ટોબરથી જ આવવાનું શરૂ કરે છે અને એપ્રિલ સુધી રહે છે પરંતુ શિયાળાની મધ્યમાં તેમની વસ્તી ટોચ પર પહોંચે છે. પક્ષીઓને જોવાનો શ્રેષ્ઠ સમય વહેલી સવાર અને સાંજે છે.
(અહેવાલ :- સુરેશ ત્રિવેદી, ભાવનગર)
કુંજ બન્યા ભાવનગરના મહેમાન
