માઓવાદી અને નકસલવાદ

જો તમે ભારતના છો, તો તમે જાણો છો કે માઓવાદીઓ અને નક્સલવાદના શબ્દો શું છે. આ તે નામો છે, જેમાં ભારતના દળો સાથેના તેમના કાયદાકીય અધિકારો માટે લડતા બંડખોર જૂથો દ્વારા ઓળખાય છે. આ જૂથોએ ભારત સરકાર દ્વારા બળવાખોરો અથવા ઉગ્રવાદીઓનું લેબલ કર્યું છે અને ભારતની આંતરિક સુરક્ષા માટે મોટો ખતરો જોયો છે. ભારતીય હાર્ટલેન્ડમાં માઓવાદીઓ અને નક્સલવાદીઓ સક્રિય છે, અને તેમની પ્રવૃત્તિઓ ગરીબ અને આદિવાસી લોકો વિકાસ, અપૂર્ણ જમીન સુધારણા અને જાતિ અને તેમના વિસ્તારોમાં સત્તાવાળાઓ સાથે લૈંગિક ભેદભાવની ગતિથી અસંતુષ્ટ વચ્ચેના સંઘર્ષને દર્શાવે છે. જે લોકો ભારતીય નથી તે લોકો સમજી શકતા નથી કે લોકો સ્વતંત્ર દેશમાં શસ્ત્રો અને લડાઈ અધિકારીઓ શા માટે લઈ જશે. તેઓ માઓવાદીઓ અને નક્સલવાદીઓ વચ્ચેના તફાવતની પ્રશંસા પણ કરે છે. આ લેખ માઓવાદીઓ અને નક્સલવાદીઓની શરતોને સ્પષ્ટ કરવા અને આ લોકો સ્થાનિક વસ્તીમાંથી મેળવેલા સતત સમર્થનનાં કારણોને સ્પષ્ટ કરે છે.
ઘણા રાજ્યોને માઓવાદીઓની પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા હિટ જાહેર કરવામાં આવી છે અને આ રાજ્યોમાં ૨૦૦ થી વધુ જિલ્લાઓ માઓવાદીઓ અને નક્સલવાદીઓની પ્રવૃત્તિઓથી ભારે અસરગ્રસ્ત થયા છે. ઓરિસ્સા, મહારાષ્ટ્ર, ઝારખંડ, બિહાર, પશ્ચિમ બંગાળ, આંધ્ર પ્રદેશ, કર્ણાટક અને છત્તીસગઢ જેવા ભારતીય રાજ્યો એવા છે જ્યાં માઓવાદીઓ અને નક્સલવાદી સત્તાવાળાઓ સામે લડતા હોય છે અને સુરક્ષા દળો આ રાજ્યોમાં ઘણાં મોરચે લોહિયાળ લડાઇઓ કરે છે.માઓવાદીઓ એક ભૂગર્ભ રાજકીય પક્ષ છે, જે ભારતના કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી (માઓવાદી) તરીકે ઓળખાવે છે, જેનો હેતુ ગરીબ ગરીબોના ટેકા સાથે યુદ્ધ ચલાવીને ભારત સરકારને ઉથલાવી નાખવાનો છે. માઓવાદીઓ એવું કહે છે કે તેઓ ગરીબ અને આદિવાસી લોકોના અધિકારો માટે કામ કરી રહ્યા છે, જે સ્વતંત્રતા પછી ભારતમાં વિકાસના પ્રવાસમાં પાછળ રહી ગયા છે. ૨૦૦૪ માં પીપલ્સ વોર અને માઓવાદી કમ્યુનિસ્ટ સેન્ટરનું વિલીનીકરણ સાથે પક્ષની રચના કરવામાં આવી હતી. ભારત સરકાર વિરુદ્ધ ગેરિલા યુદ્ધ ચલાવીને આદિવાસી લોકોના ઉત્કર્ષ માટે માઓવાદીઓ કામ કરે છે અને તેનો હેતુ કેન્દ્રમાં લોકોની સરકાર સ્થાપિત કરવાનો છે.માઓવાદીઓ આદિવાસી વિસ્તારોમાં વિકાસના અભાવના પરિણામે છે. ગરીબ લોકો ગરીબ વિસ્તારોમાં રહે છે અને વિસ્તારો ખનિજ અનામતો અને જંગલોથી ભરેલ છે. બેલ્ટમાંથી ખનિજોના માઇનિંગએ ખાણકામ કરતી કંપનીઓ અને સરકાર માટે સંપત્તિ સંચિત કરી છે, જ્યારે આદિવાસી લોકો પરંપરાગત રીતે આ તમામ આવક અને વિકાસમાં તેમના યોગ્ય અને યોગ્ય હિસ્સાને નહીં આપે.ભારતના અન્ય જિલ્લાઓમાં નક્સલવાદીઓ માફકસરના અધિકારો માટે સત્તાવાળાઓ સાથે લડતા જ લોકો છે. જો કે, આ નામનું કારણ આ હકીકત છે કે ઉત્તર બંગાળમાં એક ગામ હતું જે નક્સલબારી તરીકે ઓળખાતું હતું જ્યાં આદિવાસીઓએ શસ્ત્રો હાથ ધર્યા હતા અને મકાનમાલિકના કુશાસન સામે બળવો કર્યો હતો.જુલમની સદીઓથી લોકો પોતાના અધિકારો માટે લડતા લડ્યા છે. નક્સલવાદ ચળવળને માઓવાદની ભારતીય આવૃત્તિ તરીકે લેબલ કરી શકાય છે કારણ કે તે ચાઇનામાં જોવા મળે છે. ૧ ૯૭૦-૭૧ દરમિયાન પ્રથમ તબક્કાની ટોચમર્યાદામાં ભારતના નક્સલ આંદોલનમાં ૨ અલગ તબક્કાઓ છે. આ વખતે જ્યારે કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઇન્ડિયાની સ્થાપના ચાર પીઢ સામ્યવાદીઓ સાથે ચારુ મજુમદાર દ્વારા કરવામાં આવી હતી. ચળવળએ જમીનદારો સામે ઘણા બળવા કર્યા અને હિંસક ઘટનાઓની શ્રેણી જે પોલીસ અને અર્ધલશ્કરી દળોનો ઉપયોગ કરીને ભારત સરકાર દ્વારા કચડી હતી. ચારુ મજુમદારને પકડાયો અને માર્યા ગયા. હાલના તબક્કામાં પીડબ્લ્યુજી અને એમસીસીના મર્જર સાથે નકસલવાદી આંદોલનનું પુનરુત્થાન છે, અને આજે, તે ભારતના ગરીબ લોકોના હક્ક માટે ભારત સરકારના દળો સાથે લડતી એક ઘાતક પાન ભારત બળ બની ગઈ છે.નક્સલવાદીઓ અને માઓવાદીઓ એ જ સિક્કાના બે બાજુઓ છે અને, હકીકતમાં, નક્સલવાદીઓને માઓવાદના ભારતીય ચહેરા તરીકે લેબલ કરવા યોગ્ય રહેશે. ઉત્તર બંગાળમાં નકસલબારી નામના એક ગામથી નક્સલવાદીઓ તેમના નામ ખેંચતા હતા જ્યાં આદિવાસી જમીનદારોના જુલમ સામે બળવો કરવાના શસ્ત્રો.આજે, માઓવાદીઓ-નક્સલવાદીઓ ભારતની આંતરિક સલામતી માટે સૌથી મોટો ધમકી તરીકે ઊભો કરે છે, પરંતુ સરકારને માત્ર એક કાયદો અને વ્યવસ્થાની સમસ્યા તરીકે ગણવામાં આવતી નથી, કારણ કે સરકાર તેની અવગણના અને અતિશયોક્તિને એકપક્ષીય રીતે જુએ છે આદિજાતિ વિસ્તારોમાં વિકાસ જે ગરીબ અને વધુ પછાત ગરીબ છે.૨ માર્ચ, ૧૯૬૭, પશ્ચિમ બંગાળનું નાનકડું ગામ નક્સલબાડીમાં એક આદિવાસી ખેડૂત બિમલને ર્કોટે આદેશ આપ્યો હોવા છતાં જમીનનો કબજો ન મળ્યો. જ્યારે તે સ્થળે પહોંચ્યો તો, જમીનદારે તેના પર હુમલો પણ કર્યો. આ ઘટનાનો વિરોધ સમગ્ર ગામવાળાઓએ કર્યો અને પરિણામે જે જમીનો પર જમીનદારોનો કબજો હતો, તેને ગામવાળાઓએ પોતાના કબજામાં લઇ લીધી. પોલીસ ઘટના સ્થળે પહોંચી. સિલીગુડી કિસાન સભાના પ્રમુખ જંગલ સંથાલના નેતૃત્વમાં ગ્રામીણોને તીરકામઠાંથી એક ઇન્સ્પેક્ટરને જ મારી નાખ્યો. લોકોના આ આક્રોશનો માઓ સમર્થક ચારુ મજુમદારે લાભ ઉઠાવ્યો. તે આ સંઘર્ષની વાર્તાને ગામડાઓમાં લઇ ગયો અને લોકોને ભડકાવ્યા. આતંક ફેલાવનારી ટોળકીઓ બનાવી. બે મહિનામાં એવો જ સંઘર્ષ બિહાર, ઓડિશા, આન્ધ્રપ્રદેશ અને તમિળનાડુના માઓવાદીઓના વર્ચસ્વવાળા વિસ્તારોમાં થયો અને પછી હિંસા ફેલાતી ગઇ. જંગલ સંથાલ જેવા લોકોએ પણ મજુમદારને સમર્થન આપી દીધું. ચારુ મજુમદારે આ સમયગાળા દરમિયાન જે આઠ લેખ લખ્યા, તેને માઓવાદી આજે પણ પોતાની વિચારસરણીનો સર્વોચ્ચ ડોક્યુમેન્ટ ગણે છે.માઓવાદી નેતા કનુ સાન્યાલને તો સીધી ચીનથી મદદ મળતી હતી. આ બાબત તેણે પોતે સ્વીકાર કરી છે. બતાવ્યું કે, નક્સલબાડી આંદોલન પછી ચીનથી તેને બતાવવામાં આવ્યું કે, તે ભારતમાં કેવી રીતે માઓવાદ ફેલાવી શકે છે. તેને ભારતમાં પણ કોમ્યુનિસ્ટ ક્રાંતિ લાવવાનું કહેવામાં આવ્યું. પછી શું હતું? તેણે દેશમાં કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી (માલે) બનાવી. તેની શરૂઆતથી ઘણી જગ્યાએ કોમ્યુનિસ્ટ-સોશિયાલિસ્ટ ક્રાંતિના નામે સંગઠન બન્યાં. પશ્ચિમ બંગાળના કેટલાક ડાબેરી મીડિયાએ તેની વાતોનું સમર્થન કરીને લેખ પણ પ્રસિદ્ધ કર્યા. સાન્યાલ સમગ્ર રાષ્ટ્રની સંપત્તિને બધા લોકોમાં સમાન રીતે વહેંચવાની હિમાયત કરતો હતો પરંતુ તેની બેઠકોમાં તે આતંક ફેલાવવા અને સરકારને નબળી બનાવવાના ભાષણ આપતો હતો. ૧૯૭૨માં ચારુ મજુમદારના મૃત્યુ પછી નક્સલવાદી આંદોલન વિખેરાઇ ગયું. અલગ-અલગ જૂથ હત્યાઓ કરવા લાગ્યાં.૭૦ના દાયકામાં ડાબેરીને કથિત બુદ્ધિજીવીઓમાં બહુ લોકપ્રિયતા મળી. તેના હિમાયતી પોતાની જાતને પ્રગતિવાદી કે કોમરેડ કહેવડાવાનું પસંદ કરતા હતા. ઘણા આઇઆઇટી અને અન્ય કોલેજના ડ્રોપઆઉટ્‌સ આ આંદોલન સાથે જોડાયા. તેઓ આદિવાસીઓ અને ભૂમિવિહોણા મજૂરોના સંઘર્ષની હિમાયત કરતા હતા. જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટી (જેએનયુ), નવી દિલ્હી તો ડાબેરીઓનું સ્થાયી સ્થળ બની ગયું હતું. નક્સલવાદીઓ હિંસા કરતા ત્યારે તો તેઓ માત્ર તેમનું સમર્થન ન કરતા પરંતુ રેલી યોજતા, પ્રદર્શનો કરતા અને સરકારને જ દોષિત ઠેરવતા. કેટલાક લેખકો અને બુદ્ધિજીવીઓના આવાં ભાષણો અને લેખોને વિદેશી મીડિયામાં સ્થાન પણ મળતું અને પ્રશંસા પણ થતી. જેમ-જેમ નક્સલવાદીઓનાં ક્રૂર અને કાયરતાપૂર્ણ કૃત્યો બહાર આવ્યાં, તેમ-તેમ બુદ્ધિજીઓને પણ નક્સલવાદીઓમાં રસ ઓછો થઇ ગયો.૧૯૬૮માં પશ્ચિમ બંગાળમાં ઇન્દિરા ગાંધીએ નક્સલવાદીઓનો સફાયો કરવા માટે જનરલ સેમ માનેકશોને કહીને લશ્કર તૈનાત કર્યું હતું. માનેકશોના અનુગામી જનરલ જેએફઆર જેકબે તાજેતરમાં જ એક ઇન્ટરવ્યૂમાં તેની પુષ્ટિ કરી હતી.ત્યાર પછી ૧૯૭૧માં બાંગ્લાદેશ યુદ્ધથી ઠીક પહેલા લશ્કરે નક્સલવાદીઓ સામે ઓક્ટોબરમાં ૪પ દિવસનું અભિયાન ચલાવ્યું હતું. આ અભિયાનમાં માત્ર ભૂમિદળના ૨૦મી ડિવિઝન નહીં પરંતુ પ૦ પેરા બ્રિગેડને પણ કામે લગાડવામાં આવી હતી.આન્ધ્રપ્રદેશના મુખ્યપ્રધાન બનતા જ એન. જનાર્દન રેડ્ડીએ ૧૯૯૨માં આન્ધ્રમાં પીપલ્સ વોર ગ્રુપ સામે પ્રતિબંધ લાદ્યો હતો. નક્સલવાદીઓ યુદ્ધ ઇચ્છતા હતા, તો તેમની ભાષામાં જ જવાબ આપ્યો. બે વર્ષમાં નક્સલવાદીઓનો સફાયો થયો.બસ્તરમાં થોડાંક વર્ષ પહેલાં નાગા અને મિઝો બટાલિયન ગોઠવવામાં આવી હતી. જંગલો અને પર્વતોમાં ઉછરેલા આ જવાનોએ નક્સલવાદીઓને પરેશાન કરી નાખ્યા હતા. તેઓ એટલી ઝડપથી ચાલતા હતા કે, નક્સલવાદીઓ આશ્ચર્યચકિત થઇ જતા હતા.૨૦૦૯માં પશ્ચિમ બંગાળના ઝારગ્રામના પોલીસ સ્ટેશનના ઇન્ચાર્જ અતન્દ્રિનાથ દત્તાનું અપહરણ કરવામાં આવ્યું. ગળામાં લાલ બેનર લટકાવીને તેમને છોડવામાં આવ્યા. બેનર પર લખ્યું હતું ’યુદ્ધબંદી’.આ ઘટના પછી નક્સલવાદીઓએ પોતાનો આતંક જાહેર કરવા માટે ઘણી વાર અધિકારીઓ અને નેતાઓનું અપહરણ કર્યું અને પોતાની જનઅદાલતોમાં તેમની હત્યા પણ કરી.૨૦૦પ બિહારની જહાનાબાદ જેલ પર હુમલો કર્યો. જેલના સુરક્ષા કર્મચારી પરાજિત થઇને ભાગી ગયા. નક્સલવાદીઓ તેમના ૩૪૧ સાથીઓને મુક્ત કરાવીને લઇ ગયા અને વિરોધી રણવીર સેનાના જેલમાં બંધ લોકોનું અપહરણ કર્યું અને તેમને મારી નાખ્યા.માત્ર જેલરને જ સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યા. જેલની આસપાસ ફેન્સિંગ કરવામાં આવી. નક્સલવાદીઓ સામે કોઇ પણ પ્રકારની કોઇ કાર્યવાહી ન થઇ.૨૦૦૮માં ઓડિશાના બલીમેલામાં નક્સલવાદીઓએ એન્ટી-નક્સલ ફોર્સ ગ્રેહાઉન્ડ્‌સ જવાનોની હોડી પર હુમલો કર્યો. હુમલામાં હોડી ડૂબી ગઇ અને ૩૮ જવાનો માર્યા ગયા હતા.ગ્રેહાઉન્ડ્‌સે આન્ધ્રમાં નક્સલવાદીઓનો સફાયો કરી નાખ્યો. અન્ય રાજ્યો સાથે સંકલન નહીં થવાને કારણે નક્સલવાદીઓ ત્યાં પનપ્યાં.૨૦૧૩ ઝારખંડમાં નક્સલવાદીઓએ સીઆરપીએફ જવાન બાબુલાલ પટેલની હત્યા કરી અને પછી તેમનું પેટ ફાડીને તેમાં બે કિલોનો બોમ્બ ફિટ કરી દીધો. તેનો ખુલાસો પોસ્ટર્મોટમ દરમિયાન થયો.નક્સલવાદી પોતાની ક્રૂરતા બતાવીને સુરક્ષાદળોનું મનોબળ તોડવા માગતા હતા.૨૦૦પમાં મહેન્દ્ર કર્માએ બસ્તરમાં નક્સલવાદીઓ સામે એક સંગઠન બનાવ્યું. નામ હતું સલવા જુડૂમ. તેના સભ્યો માઓવાદીઓને નિશાન બનાવતા હતા. સલવા જુડૂમની કાર્યવાહીથી નક્સલવાદીઓમાં ભય ફેલાયો. ૨પ મેએ થયેલો હુમલો પણ એ જ ખળભળાટનું કારણ હતું.કહેવાય છે કે નક્સલવાદીઓ સ્થાનિક લોકો છે અને તેમને ત્યાંની માહિતી રહેતી હોય છે. જ્યારે બહારથી આવેલા સલામતી દળોએ સ્થાનિક ગ્રામીણ અને આદિવાસીઓની માહિતી પર આધાર રાખવો પડે છે.આંધ્ર પ્રદેશથી આવેલા નક્સલવાદીઓને રાતો-રાત મહારાષ્ટ્ર, ઓરિસ્સા, ઝારખંડ અને છત્તીસગઢના જંગલોની માહિતી કેવી રીતે હોઈ શકે છે. જ્યારે સલામતી દળો પાસે તો જીપીએસ જેવી આધુનિક ટેક્નોલોજી છે.મોટા નક્સલવાદી હુમલા બાદ બહાનું બતાવાય છે કે સલામતી દળોને કાયદો-વ્યવસ્થા જાળવી રાખવાની તાલીમ અપાય છે. યુદ્ધ માટેની નહીં. હકીકત એ છે કે સીઆરપીએફ જવાનોને આર્મી યુનિટમાં તાલીમ આપીને જ નક્સલવાદી વિસ્તારોમાં મોકલવામાં આવે છે. એ વાત અલગ છે કે તેમને હુમલો કરવાની મંજૂરી નથી અપાતી.કેટલાક વ્યૂહરચનાકારો એવો તર્ક રજૂ કરે છે કે માઓવાદીઓ છાપામાર યુદ્ધ કરે છે. તેમને તેનો ફાયદો મળે છે. આ તર્ક હાસ્યાસ્પદ છે. કોઈ દુશ્મન સામેથી હુમલો શા માટે કરે?આ માત્ર બહાનું છે. આપણા સલામતી દળો પાસે તેમના પ્રત્યેક સ્થળ અને હિલચાલની ભાળ મેળવી શકે તેવા બધાં જ સાધન છે.?મોટાભાગે એમ કહેવાય છે કે સ્થાનિક આદિવાસીઓ અને નક્સલવાદીઓને અલગ તારવવા મુશ્કેલ હોય છે.આ પડકાર તો રહે જ છે. કાશ્મીરમાં પણ ઓળખી તો કઢાય જ છે કે કોણ પાકિસ્તાની છે અને કોણ હિન્દુસ્તાની?કહેવાય છે કે નક્સલવાદીઓ આદિવાસીઓ અને ગ્રામવાસીઓને ડરાવીને આતંક ફેલાવે છે. તેથી ગ્રામવાસીઓ સલામતી દળોને સાથ આપતા નથી.?આ દલીલ તદ્‌ન ખોટી છે. સલામતી દળોને નક્સલવાદીઓના સંપૂર્ણ સફાયાનો આદેશ નથી. તેથી ગ્રામવાસીઓ તેમના પર વિશ્વાસ શા માટે મૂકે?વડાપ્રધાનથી લઈને લશ્કરના અધિકારી સુધીના લોકો કહી ચૂક્યા છે કે નક્સલવાદીઓ આપણા જ લોકો છે. તેમના પર ગોળીઓ કેવી રીતે ચલાવી શકાય?આ કેવો તર્ક છે? કાશ્મીર અને પૂર્વોત્તર રાજ્યોમાં લશ્કર નિયુક્ત કરાયું છે. ત્રાસવાદીઓ દ્વારા ઉપદ્રવ કરાતાં લશ્કર ગોળીઓ પણ ચલાવે છે. તે પણ આપણાં જ લોકો છે.